مو یکی از ویژگی‌های بارز پستانداران است و عملکردهای مختلفی از جمله محافظت در برابر عوامل خارجی، تاثیر بر روابط اجتماعی و جنسی، تنظیم حرارت و منبعی برای سلولهای بنیادی است. مو مشتق شده از اپیدرم است و از دو بخش مجزا تشکیل شده است: فولیکول و ساقه مو. فولیکول واحد ضروری برای تولید مو است. ساقه مو از یک قشر و سلولهای کوتیکول و یک مدولا برای برخی از انواع مو تشکیل شده است. فولیکول مو دارای یک توالی رشد و استراحت مداوم به نام چرخه مو است. مدت چرخه های رشد و استراحت توسط بسیاری از محرک‌های غدد درون ریز، عروقی و عصبی هماهنگ می‌شود و نه تنها به موضعی شدن موها بلکه به عوامل مختلفی مانند سن و عادات تغذیه‌ای بستگی دارد.

آناتومی پوست سر

پوست سر دارای همان ساختار پوست بدن می‌باشد، ولی مقاومت بیشتری نسبت به بقیه پوست بدن دارد و تراکم غدد چربی و غدد عرق در آن بیشتر است. گسترش زیاد شبکه عروقی از دیگر خصوصیات پوست سر می باشد که توسط سه شاخه شریان تغذیه می شود. این شبکه بسیار متراکم است و برای ادامه حیات موها ضروری است زیرا تغذیه موها را برعهده دارد و تکثیر آنها را تسهیل می‌کند و اگر در این شبکه خون به خوبی جریان پیدا نکند پوست سر به اندازه کافی تغذیه نمی شود و سلامت موهای سر به خطر می افتد.

هر مو دارای یک ساقه مو و یک ریشه مو است. ساقه قسمت قابل مشاهده مو است که از پوست خارج میشود. ریشه مو در پوست است و تا لایه های عمیق تر پوست گسترش می‌یابد و اطراف آن توسط فولیکول مو (غلافی از پوست و بافت همبند) که به غده چربی نیز متصل است احاطه شده است. هر فولیکول مو به یک عضله کوچک متصل است که می تواند موها را بلند کند. بسیاری از اعصاب نیز به فولیکول مو ختم می شوند این اعصاب حرکت مو را حس می‌کنند و حتی به کوچکترین ریزش مو حساس هستند. در پایه مو ریشه مو به یک پیاز موی گرد تبدیل می شود. پاپیلای مو که خون ریشه مو را ترمیم می کند در قسمت پایینی پیاز مو قرار دارد. سلول های مویی جدید به طور مداوم در پیاز مو نزدیک به پاپیلا ساخته می شوند.

در فولیکول مو اجزای زیر مورد بحث قرار می گیرد:

۱- پاپیلای پوستی

۲- ماتریس مو

۳- ساقه مو

۴- غلاف داخلی ریشه

۵- غشا و غلاف فیبری اطراف

پاپیلای پوستی:

پاپیلای پوستی قسمتی از درم است و در ناحیه نازک پوستی قرار دارد و توسط سلول های ماتریکس پیاز مو احاطه شده است. پاپیلای پوستی حاوی فیبروبلاست های تخصصی با خواص القایی قوی فولیکول مو است. پاپیلای پوستی برای شروع چرخه موی جدید و رشد طبیعی مو مورد نیاز است.

سلول های ماتریسی:

سلول های ماتریکس مستقیماً بالای پاپیلا قرار دارند. این سلول ها از نظر ایمنی دارای امتیاز هستند. سلول های ماتریکس به اجزای متعدد فولیکول مو از جمله ساقه مو، غلاف ریشه داخلی و غلاف ریشه خارجی متمایز می شوند.

ساقه مو

درونی‌ترین استوانه ساقه مو است که به نوبه خود از سه لایه تشکیل شده است:

مدولا:

مرکزی ترین لایه ساقه مو است و احتمالاً از سلولهای ماتریکس سرچشمه می گیرد. مدولا فقط در موهای ضخیم وجود دارد. موهای کرکی فاقد این لایه میباشند. مدولا عملکرد مشخصی ندارد و احتمالاً در راست ایستادن و استحکام مو نقش دارد. مغز مو یا مدولا ممکن است از بین برود بدون اینکه تار مو ضعیف شود.

کورتکس مو (قشر):

لایه میانی مو کورتکس نام دارد. استحکام و قابلیت کشسانی مو مربوط به این لایه می باشد. رنگدانه های مو در کورتکس مو قرارگرفته‌اند. کورتکس بخش اصلی مو به حساب می‌آید و تعیین‌کننده استحکام و قابلیت انعطاف و رنگ و بافت مو می باشد. کورتکس از رشته های طناب مانند پروتئینی ساخته شده که کوتیکول از آن محافظت می کند، چنانچه کوتیکول آسیب ببیند کورتکس بدون محافظت باقی می ماند و رطوبت خود را از دست می دهد و عوارضی مثل موخوره ایجاد می شود. این موضوع در آناتومی مو بسیار مهم است.

کوتیکول:

کوتیکول خارجی ترین لایه ساقه مو است و از ۶ تا ۱۰ لایه از همپوشانی سلول های کوتیکول تشکیل شده است. پولک های کوتیکول همانند پولک های بدن ماهی روی یکدیگر قرار گرفته و پوشش نازک و بی رنگ و محافظ روی مو تشکیل می دهند. این پوشش همانند سپری از بخشهای داخلی مو محافظت می کند.

آناتومی فولیکول مو

فولیکول مو ساختاری از پوست است که مو از آن رشد می کند. فولیکول های مو در پوست وجود دارد به استثنای لب ها، کف دست ها و کف پا. فولیکول‌های مو با جمع کردن سلول های قدیمی در کنار هم باعث رشد مو می شوند.

ساختار و عملکرد فولیکول مو

چرخه فولیکول مو از سه مرحله تشکیل شده است:

۱- آناژن (مرحله رشد):

مرحله آناژن مرحله تکثیر ای است و زمانی رخ می‌دهد که فولیکول مو یک غلاف موی جدید را شکل می دهد. طول این مرحله می تواند متفاوت باشد. برای مو روی پوست سر مرحله رشد می تواند ۲ تا ۶ سال طول بکشد در حالی که برای ابروها و مژه ها ممکن است چند ماه طول بکشد تا موها رشد کنند. این تنها مرحله‌ای است که در آن بخش زیرین فولیکول مو موجود است.
برای تشخیص شروع فاز آناژن پاپیلای پوستی به سلول‌های بنیادی پیام می فرستد هنگامی که سلولهای بنیادی تحریک میشوند بخش زیرین فولیکول مو می تواند به سمت پایین رشد کند و پیازی در اطراف پاپیلای پوستی ایجاد شود، اکنون پاپیلای پوستی می تواند به سلول های ماتریکس داخل پیاز برای تکثیر تمایز و رشد به سمت بالا علامت دهد تا یک موی جدید تشکیل شود.

۲- مرحله کاتاژن (مرحله میانی):

مرحله کاتاژن به عنوان مرحله انتقال یا پسرفت شناخته شده است. همچنین کوتاه ترین مرحله از سه مرحله است و تنها چند هفته طول می کشد. در این مرحله تقسیم سلولی در ماتریکس متوقف می شود و بخش زیرین فولیکول مو شروع به پسرفت می‌کند و در نهایت بخش زیرین فولیکول دیگر وجود ندارد و پاپیلای پوستی به سمت بالا حرکت می کند تا یکبار دیگر به برآمدگی متصل شود در طول این روند یک خال مو با یک سفید و سخت در انتهای آن تشکیل شده است.

۳- مرحله تلوژن (مرحله استراحت):

خال مو ها، که عمدتاً مرده اند حفظ می شود. در پوست سر این خال مو ها معمولاً برای حدود ۱۰۰ روز نگهداری می شود. در نهایت این موها آزاد می‌شوند و ریخته می‌شوند تا فاز آناژن با موهای جدید دوباره شروع شود.

در هنگام تولد تمام موها در اواسط آناژن شروع می شوند. پوست سر انسان حاوی بیش از ۱۰۰ هزار مو است. در هر نقطه‌ای از زمان، بیشتر موها معمولاً در فاز آناژن یافت می شوند. این موها می توانند حدود ۱ سانتی متر در هر ماه رشد کنند. در عین حال ریزش مو مستمر است و افراد به طور متوسط حدود ۱۰۰ مو در روز از دست می‌دهند. با شامپو زدن تعداد موهای از دست رفته می تواند دو برابر شود.